Pamiętaj o bezpieczeństwie

Jedną z podstaw pierwszej pomocy jest udzielanie jej w sposób odpowiedzialny. Zanim podejdziesz do osoby poszkodowanej, koniecznie upewnij się, że nic Ci nie grozi. Miejsce wypadku może być niebezpieczne, czego przykładem są zdarzenia na ruchliwych drogach, porażenia prądem czy wycieki chemikaliów. Pamiętaj, że nie pomożesz nikomu, jeśli staniesz się kolejną ofiara wypadku.

O czym jeszcze nie możesz zapomnieć podczas udzielania pomocy? Jedną z najważniejszych zasad pierwszej pomocy jest zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Jeśli to możliwe, usuń poszkodowanego z miejsca zdarzenia; na drodze niezbędne jest umieszczenie trójkąta ostrzegawczego. Jeśli to możliwe, pamiętaj także o korzystaniu z rękawiczek jednorazowych i innych akcesoriów zwiększających bezpieczeństwo, takich jak maseczki do sztucznego oddychania.

ABC pierwszej pomocy

Jednym z najważniejszych elementów, jakie warto zapamiętać, jest tzw. skrót pierwszej pomocy – ABC. Określa on podstawowe działania, jakie należy wykonać przy poszkodowanym, przystępując do udzielania pomocy na miejscu zdarzenia.

A – (airway) – ocena drożności dróg oddechowych i usunięcie (jeśli to możliwe) ciała obcego,

B – (breathing) – sprawdzenie oddechu i rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, jeśli nie jest wyczuwalny, słyszalny i widoczny,

C – (circulation) – sprawdzenie, czy widoczne są obrażenia mogące spowodować utratę dużej ilości krwi, a także ocena koloru i temperatury skóry oraz zapewnienie poszkodowanemu komfortu termicznego.

Skrót ABC jest łatwy do zapamiętania, nawet w trudnej sytuacji. Opisuje podstawy pierwszej pomocy, pozwala uporządkować działania i nie pogubić się w stresie.

Pamiętaj, by przy sprawdzaniu oddechu sprawdzić, czy poszkodowany reaguje i oddycha. Spróbuj nawiązać kontakt głosowy i dotykowy, zagadując „czy mnie słyszysz?” i np. delikatnie potrząsając za ramię.

Jeśli poszkodowany jest przytomny, zadaj mu kilka pytań według wywiadu SAMPLE. Brak reakcji i oddechu jest sygnałem, że należy przystąpić do wykonywania RKO. Jednak zanim przejdziesz do dalszych czynności ratunkowych, wezwij pogotowie.

Wezwij pomoc

Zdarza się, że świadkowie zdarzenia unikają podejmowania działania z powodu nieznajomości zasad pierwszej pomocy. Należy jednak pamiętać, że udzielenie jej jest obowiązkiem każdego obywatela. Podstawą nie są tutaj jednak konkretne czynności ratunkowe, ale wezwanie specjalistycznej pomocy medycznej. To także jedno z ogniw tzw. łańcucha przeżycia – serii czynności, jakie należy wykonać w ramach pomocy poszkodowanym. Dlatego tak ważne jest, by możliwie szybko skontaktować się z Centrum Powiadamiania Ratunkowego pod numerem 112, podając dyspozytorowi następujące informacje:

• miejsce zdarzenia – możliwie dokładnie; jeśli nie znasz adresu, opisz otoczenie i obecne w nim punkty orientacyjne,
• co się stało,
• ile osób jest poszkodowanych,
• jakich obrażeń doznały,
• czy istnieje dodatkowe zagrożenie (obecność ognia, chemikaliów, broni itp.).

Ważne jest, by postępować dokładnie według instrukcji dyspozytora. W wielu przypadkach udziela on dokładnych instrukcji pierwszej pomocy krok po kroku.

Nagłe zatrzymanie krążenia

NZK, czyli nagłe zatrzymanie krążenia, to jedna z najgroźniejszych sytuacji zagrożenia życia. Jednocześnie jest najczęściej omawiana na szkoleniach omawiających zasady pierwszej pomocy.

Jeżeli nieprzytomny poszkodowany nie oddycha, należy założyć, że doszło u niego do zatrzymania akcji serca. W takiej sytuacji podstawą jest proporcja 30:2, oznaczająca 30 ucisków klatki piersiowej i dwa oddechy ratunkowe, wykonywane metodą usta-usta. Resuscytację krążeniowo-oddechową rozpoczyna się od ucisków.

W niektórych sytuacjach wykonywanie oddechów może stwarzać zagrożenie dla ratownika lub powodować szczególny dyskomfort. Nie należy jednak wówczas rezygnować z resuscytacji. Jeśli nie masz możliwości skorzystania ze specjalnej maseczki do sztucznego oddychania, możesz ograniczyć się do wykonywania samych ucisków.

W wielu miejscach publicznych dostępne są obecnie automatyczne defibrylatory zewnętrzne AED. Ułatwiają one udzielenie pierwszej pomocy krok po kroku w przypadku nagłego zatrzymania krążenia i przeprowadzenie defibrylacji również osobom bez jakiegokolwiek przeszkolenia w tej dziedzinie.

Krwotok – konieczność natychmiastowego działania

W przypadku poważnych zranień może dojść do dużej utraty krwi. Obfity krwotok może skutkować wystąpieniem wstrząsu hipowolemicznego i zagrażać życiu poszkodowanego.

Bardzo ważne jest szybkie zlokalizowanie źródła krwawienia. Ranę należy uciskać przy pomocy chłonnego opatrunku. W tej roli można wykorzystać gazę, zwinięty bandaż, a nawet ręczniki czy ubrania. Jeśli opatrunek przesiąknie, nie należy go zdejmować, tylko dołożyć kolejny. Pomocne może być stosowanie opasek uciskowych, jednak znajdują one zastosowanie tylko przy masywnych krwawieniach i powinny być używane przez odpowiednio przeszkolone osoby.

W przypadku krwawienia z kończyny należy unieść ją do góry, co może zmniejszyć obfitość krwotoku.

W przypadku masywnego krwotoku poszkodowany może zacząć wykazywać takie objawy, jak bladość, nagłe osłabienie, splątanie, senność czy utrata przytomności. Symptomy te są charakterystyczne dla wstrząsu. W takim przypadku należy bezzwłocznie ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (na plecach, z nogami uniesionymi) i powiadomić dyspozytora o sytuacji. Przeczytaj zasady postępowania przy krwotokach.

Zasłabnięcia i omdlenia

Nie każde nagłe zdarzenie to drastyczny wypadek lub zatrzymanie akcji serca. Stosunkowo często jesteśmy świadkami omdlenia lub zasłabnięcia. Sytuacja taka może wyglądać groźnie, ale wymaga prostego postępowania.

W tym przypadku również należy ułożyć osobę w pozycji leżącej, najlepiej na plecach, z nogami uniesionymi. Konieczne jest zadbanie o dostęp do świeżego powietrza; czasami potrzebne jest rozluźnienie lub rozpięcie obcisłych elementów garderoby. Jeżeli poszkodowany nie odzyska przytomności w ciągu minuty, bezzwłocznie wezwij pomoc. Przeczytaj więcej: Co robić przy omdleniu?

Oparzenia

Oparzenia najczęściej spowodowane są kontaktem z gorącą powierzchnią lub płynem (wrzątkiem, rozgrzanym olejem). Niezależnie od przyczyny, należy w pierwszej kolejności przerwać kontakt ze źródłem oparzenia (np. odsunąć poszkodowanego od rozgrzanego przedmiotu). Następnie konieczne jest chłodzenie oparzonego miejsca letnią wodą przez minimum 10-15 minut, a następnie zabezpieczenie go suchym, jałowym opatrunkiem.

Należy pamiętać, że woda nie może być zbyt zimna; nie powinno się również stosować jakichkolwiek maści, tłuszczów czy kremów ani przekłuwać pęcherzy. Dowiedz się więcej na temat pomocy w oparzeniach.

Dziecko to nie mały dorosły

Szczególnej uwagi wymaga udzielanie pierwszej pomocy dzieciom. Kluczowe jest, by pamiętać, że z uwagi na odmienne niż u dorosłych budowę ciała oraz przebieg procesów fizjologicznych, mechanizmy urazów i objawy zachorowań u najmłodszych mogą być inne niż u starszych poszkodowanych.

Różnice te widać już w przypadku podstaw pierwszej pomocy. Algorytm resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dzieci jest nieco inny – procedurę rozpoczyna się od wykonywania oddechów. Oddechy ratunkowe wykonuje się ponadto co 15, a nie 30 uciśnięć klatki piersiowej, jak ma to miejsce w przypadku dorosłych.

W przypadku poszkodowanych nastolatków wiele osób ma wątpliwości, czy stosować procedury przeznaczone dla dorosłych, czy dla dzieci. Warto w tym przypadku przyjąć, że jeśli osoba wymagająca pomocy wygląda jak dziecko, udziela się jej pierwszej pomocy jak dziecku – nie ma tu sztywnej granicy wieku.

Urazy głowy

Urazy głowy nie zawsze wyglądają na groźne. W wielu przypadkach poszkodowany może wręcz sprawiać wrażenie, jakby nie potrzebował pomocy. Jednak nawet jeśli czuje się on dobrze, należy go obserwować przez dobę po zdarzeniu, zwracając uwagę na to, czy pojawią się takie objawy, jak senność, bóle głowy, wymioty czy nierówność źrenic. W razie jakichkolwiek wątpliwości trzeba bezzwłocznie udać się na SOR. To ostatnie jest niezbędne w przypadku każdego urazu głowy u dzieci – ich kości czaszki są bowiem znacznie delikatniejsze niż u dorosłych, a co za tym idzie, bardziej podatne na uszkodzenia. Przeczytaj też: pierwsza pomoc przy urazach głowy.

Spokój to też element pomocy

Stres może paraliżować. Jednocześnie opanowanie i koncentracja stanowią jedne z najważniejszych narzędzi w udzielaniu pierwszej pomocy. Aby sobie pomóc, warto mówić na głos, co się robi – powtarzanie zasad pierwszej pomocy krok po kroku pomaga uporządkować myśli. Dobrze jest też skupić się na tym, by głęboko i spokojnie oddychać, zanim podejmie się jakiekolwiek działania.

Jeśli to możliwe, warto oddelegować część zadań na inne osoby – prosząc poszczególne osoby, zwracając się do nich bezpośrednio, np. o wezwanie karetki czy przyniesienie apteczki.

Warto też pamiętać, że dobrze udzielona pierwsza pomoc nie sprowadza się do umiejętności medycznych. Najważniejsze jest szybkie i zdecydowane działanie, w ramach tzw. złotej godziny. Kluczowe jest przede wszystkim wezwanie pomocy, zadbanie o bezpieczeństwo swoje i poszkodowanych oraz ocena stanu poszkodowanego.

W przełamaniu strachu przed działaniem może pomóc specjalny kurs pierwszej pomocy. Skorzystaj z oferty szkoleń Centrum Ratownictwa i dowiedz się, jak skutecznie ratować życie. Nasze kursy zapewnią Ci pełną gotowość do działania wtedy, gdy będzie to naprawdę potrzebne.

Źródła: Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2021, Polska Rada Resuscytacji, dost. 20.04.2025 Zawsze udzielaj pierwszej pomocy – zasady, Pacjent.gov.pl, dost. 20.04.2025 Zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, PSSE w Kamieniu Pomorskim, 1.07.2024, dost. 20.04.2025 Dr n. med. M. Kwiatoń, Krwotok, Mp.pl, 8.01.2019, dost. 20.04.2025