Przyczyn objawów drgawkowych jest bardzo wiele. Najczęściej są to mimowolne skurcze mięśni szkieletowych całego ciała lub wybranej partii mięśni ciała wynikające z zaburzenia funkcji układu nerwowego, zarówno na poziomie fizjologicznym, jako zaburzenie przewodzenia w synapsach nerwowych, jak i zaburzenia struktury tkanki nerwowej (np. ognisko w obszarze mózgowia). Wśród przyczyn drgawek można wymieniać schorzenia takie jak: zatrucia, zaburzenia metaboliczne, urazy czaszkowo mózgowe (szczególnie w wyniku wypadków komunikacyjnych oraz upadków z wysokości), rozwój np. guzów mózgu, a nawet powikłania ciąży (w postaci rzucawki). Pomimo tak licznych źródeł i przyczyn objawów drgawkowych, główną i zdecydowanie najpowszechniejszą przyczyną napadów drgawkowych u osób dorosłych spotykaną w warunkach ulicznych jest epilepsja.
Choroba ta, powszechnie określana mianem padaczki polega na zaburzeniu przewodzenia impulsów w układzie nerwowym.
Epilepsja jest chorobą przewlekłą, przebiegającą w postaci napadów utraty świadomości połączonej z objawami drgawkowymi, określanymi często mianem „ataków”. Dotyczy pacjentów obojga płci i w różnym wieku. Napad epilepsji może być wyzwalany czynnikami zewnętrznymi („trigger”), takimi jak: intoksykacja, bodziec zewnętrzny: słuchowy (dźwięk o wysokich tonach i dużym natężeniu), czy wzrokowy (migające światło o intensywnej barwie). Często może przebiegać również bez uchwytnej zewnętrznej przyczyny, i bez zewnętrznego bodźca. Takim czynnikiem wyzwalającym (trigger) jest bardzo często deprywacja snu lub przyjęcie substancji toksycznych, w tym zwłaszcza alkoholu, a także narkotyków.
Napad drgawkowy w przebiegu epilepsji, może mieć bardzo różny przebieg, począwszy od uogólnionych objawów drgawkowych, w których mimowolnym skurczom mięśni podlegają wszystkie mięśnie szkieletowe całego ciała, aż do częściowych napadów drgawkowych, w których mimowolnym skurczom podlegają tylko mięśnie wybranych partii ciała, np. ręki, dłoni, czy kończyn dolnych. Zaburzenia świadomości mogą wystąpić w przebiegu większości rodzajów napadów: zwłaszcza w typie atonicznym oraz toniczno-klonicznym.
Zasadniczo dla potrzeb dydaktyki pierwszej pomocy typowy napad epilepsji można podzielić na trzy etapy. Pierwszym etapem jest występowanie aury epileptycznej. Jest to zjawisko polegające na występowaniu u pacjenta omamów zmysłu wzroku oraz słuchu, a czasem także bodźców związanych z pozostałymi narządami zmysłów. Osoby chorujące, bardzo często wiążą występowanie omamów z nadchodzącym napadem padaczki. W wielu wypadkach występowanie aury uprzedza pacjenta o nadchodzącym „ataku” Zdarza się, że pacjenci wówczas poszukują bezpiecznego miejsca, takiego jak placówki ochrony zdrowia, apteki lub miejsca inne miejsca znajome, (tak aby napad nie miał miejsca bezpośrednio na ulicy, lub w warunkach niebezpiecznych dla pacjenta).
Kolejnym etapem napadu padaczkowego jest właściwy napad drgawkowy (lub atonia), w którego przebiegu może pojawić się skurcz toniczny wszystkich mięśni szkieletowych ciała, albo skurcze mięśni szkieletowych niektórych okolic ciała pojawiające się w seriach.
W trakcie napadu drgawkowego najważniejszym jest, aby świadkowie zdarzenia zachowali spokój i podejmowali działania zabezpieczające pacjenta przed powstaniem wtórnych urazów. Stabilizacja głowy, oraz odsunięcie wszelkich twardych, niebezpiecznych dla pacjenta przedmiotów jest jedną z najważniejszych czynności w trakcie napadu. Dramatyzm przebiegu takiego zdarzenia, jak napad drgawkowy, sprawia, że w otoczeniu bardzo często pojawiają się osoby, które nie są w stanie zareagować w sposób prawidłowy. W zakładzie pracy, miejsce, w którym doszło do takiego zdarzenia, powinno się odpowiednio oznaczyć i wydzielić, tak, ażeby zarówno praca z pacjentem, a także funkcjonowanie pozostałej części załogi nie było w żaden sposób ograniczone.
W trakcie napadu drgawkowego należy zadbać szczególnie o drożność dróg oddechowych pacjenta. W tym celu absolutnie nie wolno wprowadzać do jamy ustnej żadnych ciał obcych. W niektórych poradnikach nie związanych bezpośrednio z medycyną (zwłaszcza sprzed kilkunastu lat) można znaleźć zalecenia, dotyczące umieszczania przedmiotów w jamie ustnej pacjenta). Wprowadzenie przedmiotów do jamy ustnej jest niewskazane i niebezpieczne dla pacjenta, z uwagi na brak drożności dróg oddechowych i możliwość ich obturacji. W trakcie napadu drgawkowego wysiłek podejmowany przez mięśnie szkieletowe pacjenta jest ogromny, a pobór tlenowy zwiększony. Brak możliwości swobodnej wentylacji, ograniczony przez znaczną ilość wydzielin a także wprowadzenie ciała obcego do jamy ustnej, może prowadzić do uduszenia.
Utrzymanie głowy pacjenta w bezpiecznej pozycji w trakcie napadu drgawkowego, polega na uchwyceniu jej oburącz przez osobę udzielającą pomocy i stabilizacji w taki sposób, ażeby nie uderzała o twarde podłoże lub znajdujące się w pobliżu przedmioty. Może również wystąpić konieczność usunięcia znajdujących się w jamie ustnej wydzielin, krwi lub przedmiotów i ciał obcych. Wówczas należy pacjenta niezwłocznie obrócić na bok ułatwiając ewakuację wydzielin na zewnątrz jamy ustnej.
Trzeci etap napadu padaczki, charakteryzuje się snem po napadowym. Stan ten trwa około 30 minut i jest czasem „odzyskiwania sił” pacjenta po intensywnym wysiłku jaki dla jego organizmu mógł stanowić napad drgawkowy. Wówczas pacjent zachowuje się jak osoba nieprzytomna lub z zaburzeniami świadomości. Nie reaguje na bodźce zewnętrzne lub robi to w bardzo ograniczonym stopniu. Pacjent w tym czasie nie jest w stanie sam utrzymać drożności dróg oddechowych, dlatego właśnie powinien zostać ułożony, przez osobę udzielającą pomocy, w pozycji bocznej, z otwartą jamą ustną, tak aby pozycja ciała dawała możliwość ewakuacji wydzielin z okolicy jamy ustnej. W trakcie napadu epilepsji wskazane jest wezwanie pomocy zespołu ratownictwa medycznego. Wezwania takie, pomimo – w wielu wypadkach – niechęci ze strony pacjenta, są konieczne, ponieważ konieczna jest każdorazowo kontrola lekarska osoby, która przeszła napad drgawkowy, bez względu na jego etiologię.
Pacjenta w napadzie epilepsji w żadnym wypadku nie wolno pozostawiać samemu sobie. Pacjentowi należy zapewnić maksimum komfortu, a także nieustanną opiekę osoby udzielającej pomocy. Jeżeli do zdarzenia doszło w zakładzie pracy koniecznym jest także poinformowanie kierownika zakładu lub osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo pracowników. Przekazując zespołowi informacje dotyczące stanu zdrowia pacjenta, należy podać informacje dotyczące przyjmowanych przez pacjenta leków, okoliczności zdarzenia, miejsca pobytu pacjenta, a także przebiegu samego zdarzenia, oraz ewentualnych dokumentów, które konieczne będą do późniejszej hospitalizacji pacjenta. Wszelkie okoliczności dotyczące zdarzenia należy szczegółowo odnotować w dokumentacji zakładu.