Wakacje to czas, gdy chętnie jeździmy nad wodę – trochę popływać, trochę poopalać się, a przede wszystkim wypocząć. Zróbmy wszystko, by wypoczynek ten był przyjemny i nie zakończył się tragedią. Niestety każdego roku kilkaset osób nie wraca z wakacji, a statystyki utonięć są przerażające. Dlatego zwracamy uwagę na problematykę i przypominamy o zasadach bezpieczeństwa nad wodą.
Utonięcie – ogromny problem
Woda to żywioł, z którym nie wolno igrać; na co dzień spokojna i zachęcająca, czasami potrafi pokazać drapieżne oblicze. Niestety w większości przypadków utonięcia zdarzają się przez nierozwagę i brak zachowania zasad bezpieczeństwa. Według policyjnych statystyk utonięć w 2019 roku utonęło 456 osób, a w 2020 roku odnotowano 460 utonięć.
Jakie są przyczyny utonięć? Nie trudno się domyślić, że to brak rozsądku odpowiedzialny jest za te tragedie. Aż w 20% przypadków utonięcia dotyczą osób pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Do pozostałych najczęstszych przyczyn utonięć należą: brawurowe zachowania, wypadki podczas żeglowania i nurkowania, zmęczenie i wyczerpanie, nieumiejętność pływania, nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa, skurcze mięśni i żołądka występujące w wodzie, udar mózgu, zawał serca w trakcie przebywania w wodzie, urazy głowy i kręgosłupa spowodowane skokami do wody, pływanie bez nadzoru, próby samobójcze.
Jak tonie człowiek?
Utonięcia nad wodą niestety mają miejsce również w sytuacjach, gdy w pobliżu są ludzie i w teorii łatwo o pomoc. Wbrew temu, co pokazują filmy, tonący w zdecydowanej większości przypadków nie wołają o pomoc, ani nie machają rękami, gdyż nie mają takiej możliwości. Mówi się, że człowiek „tonie po cichu” i jest to prawda.
W pierwszym etapie dochodzi do zachłyśnięcia wodą, a człowiek wpada w panikę. Jeżeli ma głowę nad wodą, istnieje szansa, że uda mu się wziąć oddech, albo zwróci na siebie uwagę innych osób. Jednak jeżeli miał w danej chwili głowę pod wodą, zalewane są drogi oddechowe, następuje niedrożność dróg oddechowych i szybko dochodzi do zwiotczenia mięśni i utraty przytomności. Osoby tonące rzadko mają szansę na to, by zaalarmować otoczenie, najczęściej cały dramat odbywa się w ciszy, pod wodą tłumiącą wszelkie dźwięki.
Można wyróżnić kilka faz tonięcia
Na początku człowiek wpada w panikę, próbuje wstrzymywać oddech. Faza ta trwa do czasu, aż dwutlenek węgla osiągnie takie stężenie, że organizm zacznie się bronić i mimowolnie wznowi oddychanie.
Kolejną fazą jest kilka spontanicznych oddechów, które pojawiają się po przekroczeniu progu pobudliwości ośrodka oddechowego przez ilość dwutlenku węgla we krwi.
Gdy organizm nie może już wstrzymywać oddechów, następuje jego wznowienie, a tonący połyka wodę, broniąc się przed przedostaniem się jej do płuc. Trwa to tak długo, aż żołądek wypełni się płynem, a wtedy dochodzi do wymiotów i aspiracji wody oraz wymiocin do płuc. Następuje niedotlenienie organizmu i utrata przytomności.
Zatrzymanie czynności życiowych powoduje zamartwicę. Serce może wpaść w nieregularny rytm, uniemożliwiający prawidłowe pompowanie krwi. W przeciągu około 3 minut rozpoczynają się szkody neurologiczne wywołane niedotlenieniem. Ostatnią fazą są tzw. oddechy końcowe, jest to okres skurczów i krótkich nieregularnych oddechów. Mogą występować drgawki toniczne.
Rodzaje utonięć
Utonięcie to stan ostrego niedotlenienia mózgu, spowodowane niedrożnością dróg oddechowych ze względu na zalanie ich płynem. Nieco inaczej przebiega utonięcie w wodzie słonej nad morzem i słodkiej.
Woda słodka jest hipoosmotyczna, a więc przenika do krwi w całości, powodując m.in. szybki spadek ciśnienia krwi. W płucach osoby tonącej może nie być wody.
Woda słona jest hiperosmotyczna, pozostaje w płucach i powoduje napływ wody z krwi, co może powodować obrzęk płuc.
Oprócz klasycznego utonięcia wyróżniamy też utonięcie wtórne oraz suche. Przyczyną utonięcia suchego jest skurcz głośni wywołany podrażnieniem nerwu krtaniowego górnego ze względu na niewielką aspirację płynu. Jest to mechanizm obronny zapobiegający dostaniu się płynu do płuc, niestety w niektórych przypadkach może być przyczyną niedotlenienia i utraty przytomności.
Do utonięcia wtórnego dochodzi w wyniku rozwijającego się zapalenia lub obrzęku płuc będącego wynikiem aspiracji wody. Utonięcia wtórne zdarzają się nad morzem i nad wodami słodkimi, i mogą się pojawić od 15 minut do nawet 3 dni po incydencie. Dlatego niezwykle ważna jest obserwacja poszkodowanego.
W jaki sposób ratować osobę topiącą się i jak udzielać pierwszej pomocy poszkodowanemu po utopieniu? O tym przeczytasz w osobnym artykule, w którym temu zagadnieniu poświęciliśmy więcej miejsca, a także dowiesz się na kursach organizowanych przez Centrum Ratownictwa.
Bibliografia:
- Tomasz Górecki, Pierwsza pomoc w przypadku podtopienia, mp.pl 21.08.2017 (dostęp. 27.07.2021);
- Statystyki policji, Utonięcia 2019, 2020, statystyka.policja.pl (dostęp. 27.07.2021)
- Bloch-Bogusławska Elżbieta, i inni. „Sądowo-lekarska analiza utonięć w materiałach Zakładu Medycyny Sądowej w Bydgoszczy w latach 1992–2002." Arch Med Sąd Krym 58 (2008): 150-4.
- Wytyczne resuscytacji 2021, Zatrzymanie krążenia – postępowanie w sytuacjach szczególnych prc.krakow.pl (dostęp: 27.07.2021);