Co to jest hipoglikemia?

Zrozumienie, co to jest hipoglikemia jest niezbędne, by móc w prawidłowy sposób udzielić choremu skutecznej pierwszej pomocy.

Termin ten oznacza zmniejszenie stężenia glukozy we krwi poniżej poziomu 70 mg/dl. Takie stężenie może nie dawać jeszcze zauważalnych objawów, jednak już na tym etapie należy zadbać o poniesienie poziomu cukru we krwi.

Co to jest hipoglikemia? Normy stężenia cukru we krwi::

• Glikemia na czczo: 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l),
• Glikemia po posiłku (mierzona ok. dwie godziny po) powinna wynosić poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l).

Gdy stężenie glukozy we krwi spadnie do poziomu 54 mg/dl lub mniej, mamy do czynienia z klinicznie istotną hipoglikemią i należy podjąć działania, mające na celu podnieść tę wartość. Dalszy spadek poziomu cukru prowadzi do ciężkiej hipoglikemii, czyli stanu, w którym dochodzi do pogorszenia czynności poznawczych, a nawet do śpiączki cukrzycowej i zatrzymania funkcji życiowych. Tak więc należy podjąć odpowiednie działania, by szybko usunąć objawy hipoglikemii.

Jak rozpoznać hipoglikemię?

Objawy hipoglikemii przeważnie są widoczne, zwłaszcza gdy mamy świadomość, że dana osoba choruje na cukrzycę. Niemniej jednak nie znając pacjenta, można je pomylić ze stanem upojenia alkoholowego lub udarem mózgu. To, jakie są objawy hipoglikemii, zależy przede wszystkim od poziomu cukru we krwi i tego, jak gwałtownie nastąpił spadek.

Najczęstsze symptomy hipoglikemii to bóle głowy i nudności. Następnie mogą pojawić się objawy wynikające z pobudzenia współczulnego układu nerwowego (pocenie się, drżenie rąk, mrowienie wokół oczu, kołatanie serca, uczucie wilczego głodu, rozszerzenie źrenic). Zazwyczaj pojawiają się zazwyczaj, gdy glikemia spada poniżej ~58 mg/dl (~3,2 mmol/l), ale trzeba mieć świadomość, że organizm może różnie reagować.

Objawy spadku cukru we krwi poniżej 55 mg/dl (3 mmol/l) obejmują między innymi tzw. symptomy neuroglikopeniczne, związane zbyt niskim poziomem glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym. Są to przede wszystkim zaburzenia koncentracji, osłabienie, niewyraźne widzenie, zaburzenia zachowania (agresja, wesołkowatość), trudności w mówieniu, parestezje, zaburzenia koordynacji ruchowej.

Przy pogłębiającej się hipoglikemii pojawiają się zaburzenia świadomości, brak kontaktu, utrata przytomności.

Nie zawsze jednak wszystkie występują, mogą też pojawić się objawy niecharakterystyczne, dlatego ostateczną odpowiedź na pytanie: czy to hipoglikemia, zawsze da pomiar glukometrem. Diabetycy (osoby chorujące na cukrzycę) często noszą przy sobie glukometr. Warto więc wykonać takie badanie, jeżeli nie mamy pewności.

Należy też pamiętać, że u osób, które chorują na cukrzycę od wielu lat, mgło dojść do uszkodzenia wegetatywnego układu nerwowego. To, co się dzieje, jak jest za niski cukier w takim przypadku, do często od razu symptomy spadku glukozy poniżej 55 mg/dl.

U wielu osób nagłe spadki poziomu cukru występują podczas nocnego odpoczynku. Często się wtedy budzą; towarzyszy im uczucie zmęczenia, bóle głowy, potliwość i silny głód, a także koszmary senne przed przebudzeniem.

Hipoglikemia względna

Może się też tak zdarzyć, że objawy niedocukrzenia bywają odczuwane także przez pacjentów z glikemią > 70 mg/dl z tendencją spadkową, a nawet przy glikemii > 100 mg/dl w sytuacji, gdy dotychczasowe wartości były o wiele większe, a na skutek np. wdrożonego intensywnego leczenia nastąpił ich gwałtowny spadek lub przez długi czas pacjent był źle wyrównany metabolicznie.

Postępowanie w hipoglikemii względnej należy również zacząć od upewnienia się, czy poziom glukozy we krwi faktycznie jest zbyt niski. Jeśli wynik jest prawidłowy, konieczne jest utrzymywanie ustalonego rytmu leczenia, a jeżeli wynik jest błędny, należy zgłosić się do lekarza w celu weryfikacji leczenia.

Przyczyny hipoglikemii

Wiedząc już, co to jest hipoglikemia i jakie są jej objawy, zastanówmy się nad przyczynami. Osoba chorująca na cukrzycę zasadniczo powinna mieć wyrównaną glikemię, a więc epizody niedocukrzenia nie powinny się zdarzać. Teoretycznie, gdyż praktyka pokazuje, że przypadki hipoglikemii zdarzają się również u osób prawidłowo leczonych. Co w takim razie może powodować epizody niedocukrzenia?

Hipoglikemia należy do tak zwanych wczesnych powikłań cukrzycy. W jej przebiegu dochodzi do gwałtownego spadku cukru, którego objawy kliniczne mogą, ale nie muszą być widoczne. Prawidłowe postępowanie przy hipoglikemii wymaga znajomości jej przyczyn, wśród których należy wymienić:

• brak leczenia lub nieprawidłowe leczenie,
• błędy dietetyczne,- pominięcie posiłku lub zbyt długa przerwa między nimi, zbyt niska podaż węglowodanów, zbyt długi odstęp między posiłkiem a przyjęciem insuliny, błędne oszacowanie kaloryczności posiłku,
• nieprawidłowe przyjęcie insuliny lub leków przeciwcukrzycowych (u 90% osób, które potrzebowały pierwszej pomocy przy hipoglikemii, doszło do przedawkowania insuliny), nieplanowany intensywny wysiłek fizyczny,
• spożycie alkoholu (dochodzi wówczas do zmniejszenia endogennej produkcji glukozy),
• zwiększenie wrażliwości na działanie insuliny (np. brak modyfikacji dawkowania po znacznej utracie masy ciała lub zwiększeniu poziomu aktywności fizycznej),
• wyspiak trzustki,
• przyjmowanie równolegle z insuliną lub lekami przeciwcukrzycowymi innych preparatów, np. leków przeciwarytmicznych, salicylanów, sulfonamidów itp.,
• próby samobójcze.

Postępowanie w hipoglikemii

Najważniejsze jest zapobieganie hipoglikemii, a więc edukacja w zakresie cukrzycy i kontrola, czy diabetyk przestrzega zaleceń dietetycznych oraz dawek leków. Oczywiście jest to możliwe tylko w obrębie rodziny lub bliskich znajomych. Rodzina i bliscy znajomi powinni mieć też dostęp do glukagonu, który jest sposobem na szybkie podwyższenie poziomu glukozy we krwi zwłaszcza u osoby, u której doszło do nagłego spadku glikemii. Warto przejść w tym zakresie szkolenie.

Pierwsza pomoc w hipoglikemii polega na:

• Zebraniu od poszkodowanego lub świadków zdarzenia wywiadu, pozwalającego określić, że mamy do czynienia z hipoglikemią. Jeżeli jest możliwość przeprowadzenia badania glukometrem, warto to zrobić.
• Jeżeli osoba jest przytomna i jest w stanie samodzielnie przyjmować płyny i pokarmy, należy podać jej do picia słodki napój (mocno słodzona herbata, cola, sok). W ostateczności można też podać do jedzenia jakiś słodki batonik, ale nie jest to zalecane w pierwszej kolejności, gdyż takie produkty oprócz węglowodanów zawierają też tłuszcze, które opóźniają wchłanianie węglowodanów. Na początku należy więc postawić na cukry proste o maksymalnie szybkim czasie wchłaniania. Warto też dodatkowo przygotować małą kanapkę, będącą źródłem węglowodanów złożonych.
• Po podaniu węglowodanów należy obserwować stan diabetyka (można wykonać pomiar kontrolny po ok. 10-20 minutach). Jeżeli stan nie wraca do normy, trzeba wezwać pomoc.
• Jeżeli diabetyk ma zaburzenia świadomości i nie jest w stanie samodzielnie przyjąć napoju albo jest nieprzytomny, nie należy mu na siłę niczego podawać. W takiej sytuacji można zastosować glukagon (jeżeli mamy do dyspozycji i potrafimy się nim obsługiwać) lub wezwać pogotowie ratunkowe.

Jeżeli u chorego wystąpią drgawki wywołane hipoglikemią, postępowanie ratownicze musi obejmować dodatkowo usunięcie znajdujących się w pobliżu poszkodowanego przedmiotów, które mogłyby prowadzić do powstania dodatkowych obrażeń, ochronę głowy przed uderzeniem o podłoże (można w tym celu wykorzystać zwiniętą kurtkę lub koc), zabezpieczenie drożności dróg oddechowych. Gdy drgawki ustąpią a chory samodzielnie oddycha, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej. Należy pamiętać, by nie wkładać poszkodowanemu do ust żadnych przedmiotów (patyków, łyżek itp.).

Z osobą nieprzytomną należy postępować zgodnie ze standardem BLS – sprawdzić czynności życiowe, zabezpieczyć drogi oddechowe, ułożyć w pozycji bezpiecznej i kontrolować, a w przypadku ustania czynności życiowych natychmiast podjąć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Pierwsza pomoc w hipoglikemii – najczęstsze błędy

Do najczęstszych błędów w postępowaniu przy hipoglikemii należy podawanie choremu zbyt dużych ilości wysokowęglowodanowych produktów – może to prowadzić do hiperglikemii. Dodatkowo w takiej sytuacji najlepiej unikać spożywania ciastek, batonów, czekolady i innych produktów bogatych w tłuszcz, który opóźnia wchłanianie węglowodanów.

Trzeba też pamiętać, że nie każdy produkt, który ma słodki smak, pozwoli szybko podnieść poziom cukru. Przed podaniem choremu słodkiego napoju lub cukierków warto sprawdzić, czy ich skład nie jest oparty na słodzikach nie mających wpływu na glikemię (np. erytrytolu).

Pierwsza pomoc w hipoglikemii obejmuje czynności mające na celu zwiększenie poziomu glukozy we krwi i zabezpieczenie przed dalszym spadkiem cukrzycy. Jeżeli podjęte czynności nie przynoszą efektu, należy wezwać pomoc. Ponadto po każdym epizodzie hipoglikemii warto przeanalizować przyczyny, aby uniknąć podobnego zdarzenia w przyszłości.

Bibliografia:

1. T.T. Ly, D.M. Maahs, A. Rewers, D. Dunger, A. Oduwole, T.W. Jones, tłum.ł dr n. med. Dariusz Stencel, Assessment and management of hypoglycemia in children and adolescents with diabetes. Pediatric Diabetes, 2014; 15 (suppl. 20): 180–192
2. dr n. med. Barbara Katra, Niedocukrzenie (hipoglikemia), mp.pl, publ. 24.10.2018 (dost. 23.11.2021)
3. Mariusz Bryl, Hipoglikemia i hiperglikemia. Jak rozpoznawać i leczyć?, termedia.pl publ. 09.03.2016 (dost. 23.11.2021)
4. A. Bronka, Pierwsza pomoc w hipo- i hiperglikemii, Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Ratunkowego, cz. XIII, 07.2016, dost. 19.10.2022
5. Mgr. farm. D. Cieślak, Jakie są objawy hipoglikemii?, Leki.pl, dost. 19.10.2022