Podstawy prawne pierwszej pomocy

Wzmianek o udzielaniu pierwszej pomocy historycy dopatrują się już w zapisach 2 Księgi Królewskiej, mówiącej o Elizeuszu, który przywrócił zabiegami reanimacyjnymi życie małemu chłopcu^[1].

W polskim systemie normatywnym ustawodawca, na wzór innych społeczeństw obywatelskich, zawarł kodeksowe zobowiązanie obywateli do udzielenia pomocy osobom znajdującym się w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia. Art. 162 §1 Kodeksu Karnego stanowi:

„Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”^[2].

Przepis ten wskazuje powinność wszystkich obywateli do niesienia pomocy w sytuacjach nagłych.

System Państwowego Ratownictwa Medycznego i rola Policji

Wyrazem troski o bezpieczeństwo obywateli w stanie nagłego zagrożenia życia i zdrowia było wprowadzenie Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Art. 1 stanowi:

„W celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego tworzy się system Państwowe Ratownictwo Medyczne, zwany dalej systemem.”^[3]

System w ujęciu ustawodawczym należy rozumieć jako zespół elementów powiązanych wzajemnymi relacjami i realizujących funkcję nadrzędną^[4]. Jednym z elementów tego systemu jest struktura Policji, jako instytucji publicznej o szerokim zakresie odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, włączona w działania ratownicze zapisem art. 15 ustawy o PRM^[5].

Szkolenie funkcjonariuszy Policji

Nowe zadania postawione przed funkcjonariuszami Policji wymagają nowego spojrzenia na zagadnienie udzielania pierwszej pomocy, a przede wszystkim kształcenia kadr w zakresie specjalistycznych procedur ratowniczych (kwalifikowana pierwsza pomoc oraz medyczne czynności ratunkowe)^[6][7].

Dzięki wysiłkom Komendanta Głównego Policji oraz wsparciu Europejskiego Funduszu Społecznego, 14 listopada 2011 roku rozpoczął się największy w Polsce projekt szkoleniowy z zakresu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy adresowany do funkcjonariuszy Policji z wydziałów prewencji, ruchu drogowego oraz samodzielnych pododdziałów antyterrorystycznych.

Zakres kursu

Policjanci w trakcie trwającego 66 godzin szkolenia uzyskują tytuł ratownika w myśl Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, nabywając umiejętności do wykorzystania specjalistycznego sprzętu. Program obejmuje m.in.:

• rurki ustno-gardłowe,
• maski resuscytacyjne,
• worki samorozprężalne,
• zestawy do tlenoterapii (butla, reduktor, maska),
• defibrylatory AED,
• deski ortopedyczne,
• szyny wyciągowe,
• opatrunki hemostatyczne.

Już pierwsze kursy pokazały konieczność zmodyfikowania treści nauczania w zakresie procedur medycznych ze względu na specyfikę pracy policjantów.

Kwalifikowana pierwsza pomoc a T.E.M.S.

Kwalifikowana Pierwsza Pomoc to zespół czynności podejmowanych wobec osób w stanie zagrożenia zdrowia, opisanych programem nauczania opartym o wytyczne m.in. Europejskiej Rady Resuscytacji i Polskiej Rady Resuscytacji.

Standard cywilny

Zalecenia cywilne koncentrują się na bezpieczeństwie ratownika. Pierwszy krok algorytmu ERC brzmi: „Make sure you, the victim and any bystanders are safe.”^[8]. Jeśli bezpieczeństwo nie jest możliwe – należy odstąpić od działań i wezwać służby.

Warunki policyjne

Policjanci często znajdują się w sytuacjach, gdzie:

• ewakuacja poszkodowanych nie jest możliwa,
• pomoc medyczna dociera z opóźnieniem,
• działania odbywają się w strefie zagrożenia.

Wówczas ratownicy–policjanci muszą podejmować działania jeszcze w strefie niebezpiecznej (strategia stay and play). Wymaga to nauki m.in. technik ewakuacji, prowadzenia zabiegów ratujących życie w złych warunkach oświetleniowych, w maskach przeciwgazowych, pod ostrzałem czy przy ograniczonej widoczności^[9].

Dlatego w szkoleniu Policji rozważa się włączenie elementów Tactical Emergency Medical Support (T.E.M.S.).

Specyfika działań policyjnych

Funkcjonariusze muszą godzić różne, czasem sprzeczne cele:

• dopełnienie formalnych obowiązków policyjnych,
• dbanie o bezpieczeństwo zespołu,
• opieka nad poszkodowanymi osobami postronnymi,
• zapewnienie ochrony życia osoby zatrzymywanej.

Schemat dobrych praktyk (Centrum Ratownictwa)

• Mów ciałem – gesty proste, zdecydowane, widoczne; wykorzystanie symboliki munduru.
• Niech wszyscy słyszą – komunikaty krótkie i jasne.
• Zapobiegaj – przeciwdziałaj panice wśród świadków.
• Bądź widoczny – ułatwia identyfikację ratownika i współpracę zespołową.
• Planuj – każde działanie powinno być poprzedzone analizą ryzyka.

Pamięć proceduralna

Autorzy zwracają uwagę na konieczność wykształcenia u policjantów pamięci proceduralnej. Dzięki powtarzalności algorytmów i ćwiczeń, funkcjonariusze mogą ograniczyć wpływ stresu na jakość decyzji^[10-12].

Różnice w procedurach cywilnych i policyjnych

Najważniejsze różnice:

• Łączność – powiadamianie służb przez oficera dyżurnego, a nie 112/999^[18][19].
• Środki ochrony – rękawiczki używane zarówno do ochrony osobistej, jak i do zabezpieczania śladów kryminalistycznych.
• Resuscytacja – często długotrwała i prowadzona samodzielnie, bez rotacji ratowników^[20].
• Krwotoki – częstsze stosowanie staz uciskowych i opatrunków hemostatycznych w sytuacjach pourazowych^[21-24].

Wnioski

Rola Policji w systemie ratownictwa stale rośnie. Funkcjonariusze muszą być przygotowani nie tylko do działań porządkowych, ale i do skutecznego udzielania Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy. Szkolenia powinny być:

• stałym elementem służby,
• dostosowane do specyfiki działań policyjnych,
• oparte na symulacjach i pamięci proceduralnej,
• uwzględniające zarówno warunki cywilne, jak i bojowe.

Dzięki temu Policja może skutecznie wspierać Państwowe Ratownictwo Medyczne i zwiększać bezpieczeństwo obywateli^[25].