Nagłe zatrzymanie krążenia u ciężarnej najczęściej spowodowane jest przez fizjologiczne zmiany lub schorzenia będące bezpośrednio związane z ciążą. Jednak niezależnie od przyczyny zdarzenia, jednym z czynników decydujących o przeżyciu poszkodowanej jest natychmiastowe podjęcie resuscytacji. Jak udzielić pierwszej pomocy kobiecie w ciąży? Czy można użyć przy tym defibrylatora AED?
Zmiany w organizmie podczas ciąży a pierwsza pomoc
Choć NZK w ciąży zdarza się rzadko, przyczyną najczęściej są fizjologiczne zmiany zachodzące w organizmie w tym czasie oraz związane bezpośrednio z ciążą schorzenia – np. cukrzyca ciężarnych, rzucawka lub różne krwawienia.
Istotne jest, by osoby udzielające pierwszej pomocy miały świadomość, w jaki sposób ciąża wpływa na różne narządy wewnętrzne. Zauważalne jest na przykład przekrwienie i obrzmienie błony śluzowej dróg oddechowych – w tym gardła i krtani. W zaawansowanej ciąży powiększona macica przesuwa przeponę o kilka centymetrów do góry. Dodatkowo żebra układają się poziomo.
Po 20. tygodniu ciąży powiększona macica może uciskać aortę oraz żyłę główną dolną u osoby leżącej na wznak. To z kolei może zmniejszać skuteczność RKO.
Pierwsza pomoc a ciąża
Zmiany zachodzące w organizmie ciężarnej sprawiają, że resuscytacja w ciąży musi przebiegać nieco inaczej niż zwykle. Nie oznacza to jednak, że procedura ta staje się o wiele bardziej skomplikowana. Należy jedynie pamiętać o kilku podstawowych zasadach.
Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji, istotne jest podjęcie działań mających zniwelować ucisk macicy na duże naczynia krwionośne. W tym celu należy delikatnie obrócić poszkodowaną na lewy bok – kąt nachylenia powinien wynosić około 15-30%. W tym celu wystarczy podłożyć np. zwiniętą w rulon część garderoby lub dowolny inny przedmiot pod prawe biodro leżącej na wznak kobiety. Można też poprosić inną osobę o to, by uklękła przy poszkodowanej i oparła jej prawe biodro na swoich kolanach.
Jeśli jest to niemożliwe, macicę (widoczną jako tzw. „ciążowy brzuszek”) można przesunąć ręcznie w kierunku lewego biodra kobiety. Nie jest to ani trudne, ani niebezpieczne – wystarczy zachować elementarną ostrożność.
Prowadząc RKO w ciąży, która jest już zaawansowana, można ułożyć ręce nieco wyżej (bliżej górnej części mostka) niż w przypadku standardowej procedury. Wynika to przede wszystkim ze zmiany położenia narządów wewnętrznych, „wypychanych” do góry przez powiększającą się macicę. Oprócz tego powiększone gruczoły sutkowe mogą utrudniać prawidłowe ułożenie rąk pośrodku mostka. Nie zmienia się natomiast ilość ucisków i wdechów (wykonywanych w sekwencji 30:2), ani ich głębokość (4-6 cm).
Obrzmienie dróg oddechowych oraz zmniejszenie napięcia dolnego zwieracza przełyku może powodować nieco większe ryzyko wdmuchnięcia powietrza do żołądka podczas wentylacji pacjentki; nie ma to jednak praktycznego znaczenia w przypadku sztucznych oddechów wykonywanych w ramach podstawowej pierwszej pomocy.
AED a ciąża – czy można skorzystać z defibrylatora?
W przestrzeni publicznej pojawia się coraz więcej defibrylatorów AED. Najczęściej znajdują się w takich miejscach jak lotniska, dworce oraz niektóre budynki użyteczności publicznej.
Trzeba podkreślić, że zasady RKO w ciąży dopuszczają stosowanie tego typu urządzeń. Defibrylacja zwiększa szanse na powodzenie resuscytacji nawet o kilkadziesiąt procent. Trzeba też pamiętać, że przywrócenie krążenia kobiecie stanowi szansę na przeżycie również dla dziecka.
Dlatego nie należy się obawiać, i jeśli tylko takie urządzenie jest dostępne – koniecznie z niego skorzystać. W miarę możliwości należy poprosić inną osobę o jego przyniesienie lub kontynuację resuscytacji, dzięki czemu nie zostanie ona przerwana.
Resuscytacja a ciąża – to zagadnienie może budzić wiele emocji. Osoby bez odpowiedniego przeszkolenia często obawiają się, że ich działania mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Należy jednak podkreślić, że prawdopodobieństwo takiego scenariusza jest naprawdę znikome, a podstawą jest zawsze wezwanie profesjonalnej pomocy medycznej. Aby jednak zyskać pewność, że posiada się odpowiednie umiejętności oraz wiedzę, warto skorzystać z możliwości, jakie daje kurs BLS-AED. Zajęcia w Centrum Ratownictwa to doskonały sposób, by nauczyć się jak prowadzić czynności z zakresu pierwszej pomocy w każdej, nawet najbardziej stresującej sytuacji.
Bibliografia:
- J. Węgielnik, S. Dąbrowski, W. Mędrzycka-Dąbrowska, A. Basiński, Resuscytacja krążeniowo-oddechowa kobiet ciężarnych – wytyczne ERC (European Resuscitation Council), Ginekol Pol. 2010, 81, s. 606-612, dost. 23.08.2022
- Europejska Rada Resuscytacji, Wytyczne resuscytacji 2021, rozdz. 1, s.35 i rozdz.6: Zatrzymanie krążenia w sytuacjach szczególnych s.26-27, tłum. M. Dembkowska, Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2021
- Zapaść u kobiet w okresie ciąży i połogu. Wytyczne RCOG 2011, tłum. dr n. med. M. Klimkowska, konsultacja: dr n. med. M. Malec-Milewska, Royal College of Obstetricians and Gynaecologists Green-top Guideline No. 56, January 2011, dost. mp.pl 23.08.2022