Kiedy wytwarza się czad?

Czad (CO) będący przyczyną zatruć powstaje w trakcie niecałkowitego spalania materiałów zawierających węgiel. Najczęściej są to:

• gazy – gaz ziemny, propan, butan,
• paliwa stałe i płynne – nafta, węgiel, koks, drewno.

Do wydzielania tlenku węgla dochodzi najczęściej w wyniku nieprawidłowego działania palników lub nieodpowiedniej wentylacji pomieszczeń, w których spalane są ww. surowce. Przyczyną mogą być również niesprawne przewody kominowe. Wraz z innymi związkami, takimi jak tlenki siarki czy azotu, wchodzi również w skład dymów pożarowych. Zdarza się również, że do zatruć czadem dochodzi podczas prac w źle wentylowanych pomieszczeniach, takich jak garaże (np. podczas napraw samochodów).

Jak dochodzi do zatrucia czadem?

W prawidłowych warunkach zawarta w czerwonych krwinkach hemoglobina przyłącza tlen pobierany podczas oddychania, przenosząc go wraz z krwią do tkanek. Czad wykazuje ok. 250 razy większe powinowactwo do wiązania się z hemoglobiną niż tlen, w wyniku czego powstaje karboksyhemoglobina (COHb). W efekcie dochodzi do znacznego pogorszenia utlenowania krwi, czego konsekwencją jest niedotlenienie tkanek. Najbardziej wrażliwe są tkanki ośrodkowego układu nerwowego oraz mięśnia sercowego. Zatrucia czadem stanowią zagrożenia dla życia poszkodowanego. Śmiertelna dawka tego gazu zależy przede wszystkim od jego stężenia we wdychanym powietrzu, aktywności oddechowej oraz czasu ekspozycji. Jako zagrażające życiu uznaje się stężenie wynoszące ok. 1000 ppm, tj. 0,1% objętości powietrza. Jednak pierwsze objawy zatrucia mogą pojawić się już przy stężeniu niższym niż 0,04%.

Jakie są pierwsze objawy zatrucia czadem?

Wyróżnia się dwa rodzaje zatrucia, w zależności od stężenia, na które wyeksponowany został poszkodowany. Gdy jest ono niewielkie, obserwuje się przede wszystkim takie objawy podtrucia czadem jak:

• duszności,
• bóle i zawroty głowy,
• nudności,
• uczucie zmęczenia,
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• przyspieszenie tętna,
• przyspieszony oddech.

W przypadku wysokiego stężenia czadu objawy zatrucia pojawiają się natychmiast. Wśród nich należy wymienić:

• zawroty głowy,
• nudności,
• uczucie osłabienia,
• nagłe zaczerwienienie skóry,
• senność,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia świadomości.

Jeśli poszkodowanemu nie zostanie szybko udzielona pomoc, skutkiem zatrucia czadem jest utrata przytomności, a następnie zgon. Obserwuje się także zjawisko przewlekłego zatrucia czadem. Jest ono skutkiem długotrwałej (ponad 24 godziny), często przerywanej ekspozycji na działanie tlenku węgla. W takich przypadkach objawy są nieco inne niż przy zatruciach ostrych. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim:

• przewlekłe zmęczenie,
• uczucie wyczerpania i zaburzenia emocjonalne,
• problemy z pamięcią,
• zaburzenia snu,
• zawroty głowy,
• neuropatie,
• parestezje,
• nawracające infekcje,
• bóle brzucha i biegunki,
• powikłania neuropsychologiczne.

Jak postępować w przypadku zatrucia czadem i ewakuacji osoby zatrutej?

Należy pamiętać, by w przypadku zatrucia czadem pomoc udzielana była z zachowaniem maksymalnej ostrożności – tak, by zminimalizować ryzyko dla ratownika. Dlatego decydując się na interwencję, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• należy ocenić bezpieczeństwo. Niestety również osoba udzielająca pomocy może zostać zatruta tlenkiem węgla. Jeżeli więc nie ma pewności, czy ratownik jest w stanie bezpiecznie wejść i opuścić pomieszczenie, powinien zaczekać na przyjazd służb wyposażonych w specjalistyczny sprzęt.
• należy jak najszybciej wezwać odpowiednie służby – w tym przypadku zespół ratownictwa medycznego oraz straż pożarną. Co bardzo ważne, z pomieszczeń, w których ulatniał się czad, nie należy korzystać do czasu sprawdzenia ich przez specjalistów pod kątem przyczyny zdarzenia oraz jej neutralizacji.
• wskazane jest wstrzymanie oddechu i poruszanie się jak najbliżej podłogi – czad jest gazem lżejszym od powietrza, przez co unosi się do góry,
• należy szeroko otworzyć okna, zapewniając dostęp powietrza do pomieszczenia, zmniejszając tym samym stężenie tlenku węgla,
• jeśli jest to możliwe, należy wyeliminować źródło wydzielającego się gazu (np. wyłączając włączone palniki lub silnik),
• jeśli jest to możliwe, poszkodowanego wykazującego objawy zatrucia należy bezzwłocznie ewakuować w bezpieczne, dobrze wentylowane miejsce, zapewniając mu dostęp powietrza,
• jeśli poszkodowany jest przytomny, należy go ułożyć w wygodnej pozycji (leżącej lub półleżącej) oraz chronić przed utratą ciepła.
• w przypadku, gdy poszkodowany jest nieprzytomny, kolejnym krokiem już po ewakuacji jest sprawdzenie oddechu poszkodowanego. Jeśli zatruta czadem osoba nie oddycha, konieczne jest przystąpienie do wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Jeżeli jednak oddycha samodzielnie, należy ułożyć ją w pozycji bocznej ustalonej i obserwować czynności życiowe,

Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Zatrucie tlenkiem węgla – postępowanie

Zatrucie czadem – postępowanie długoterminowe

W przypadku zatrucia czadem sprawne udzielenie pierwszej pomocy jest podstawowym warunkiem zapobiegania nie tylko poważnym skutkom dla zdrowia, ale przede wszystkim ratowania życia. Warto mieć jednak na uwadze, że poszkodowany powinien pozostawać pod specjalistyczną opieką medyczną nie tylko w trakcie hospitalizacji, ale i po wyjściu ze szpitala. Jest to konieczne głównie ze względu na długofalowe powikłania, które sprawiają, że nawet krótkotrwała ekspozycja na niewielkie stężenie tlenku węgla jest niezwykle niebezpieczna. Niektóre z nich mogą pojawić się nawet w kilka tygodni po zatruciu, a następnie towarzyszyć poszkodowanemu do końca życia. Często konieczna jest fizjoterapia oraz rehabilitacja poznawcza, zawodowa oraz psychiatryczna. Wiele osób po zatruciu czadem boryka się również z przewlekłymi bólami głowy, wymagającymi pomocy specjalisty.

Jak chronić się przed zatruciem czadem?

Mimo rosnącej świadomości na temat ryzyka zatrucia czadem, wciąż są to stosunkowo częste zdarzenia. Główną przyczyną jest niesprawność urządzeń grzewczych i palników, a także z pozoru niewielkie zaniedbania. Dlatego, aby skutecznie zmniejszyć ryzyko zatrucia, należy:

• często wietrzyć pomieszczenia ogrzewane przy pomocy pieców na paliwo stałe, płynne lub gazowe,
• wystrzegać się zasłaniania kratek wentylacyjnych w pomieszczeniach,
• dbać o sprawność układu przewodów kominowych,
• unikać stosowania silników spalinowych wewnątrz budynków (np. nie przeprowadzać napraw samochodów przy włączonym silniku w zamkniętych garażach),
• przeprowadzać okresowe przeglądy techniczne pieców,
• w przypadku stosowania alternatywnych źródeł ciepła, generatorów czy urządzeń do gotowania, np. po katastrofach naturalnych, należy używać ich wyłącznie zgodnie z przeznaczeniem.

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i świadomość, jak powstaje czad, znacząco zmniejsza ryzyko zatrucia tlenkiem węgla, jednak nie eliminuje go całkowicie. W dodatku czad nie ma zapachu, co utrudnia wychwycenie momentu, w którym zacznie się on wydzielać. Jak zatem sprawdzić, czy czad jest w domu? Najprostszym sposobem jest instalacja czujników czadu, wykrywających nawet niewielkie stężenie tlenku węgla. Należy przy tym regularnie kontrolować ich pracę, by mieć pewność, że w razie potrzeby będą one działać prawidłowo, ostrzegając przed niebezpieczeństwem zatrucia.

Objawy zatrucia czadem to bardzo różnorodna grupa symptomów. Znacząco utrudnia to postawienie właściwego rozpoznania – zwłaszcza jeśli nie ma się świadomości o istniejącym ryzyku ekspozycji na działanie gazu. Jednocześnie ze względu na wrażliwość serca i mózgu na tlenek węgla, najczęściej obserwuje się dolegliwości sercowo-naczyniowe i objawy neurologiczne. Zazwyczaj są to bóle i zawroty głowy oraz nudności. Z kolei u osób borykających się z chorobą wieńcową mogą pojawić się symptomy niedokrwienia mięśnia sercowego. U małych dzieci natomiast często obserwuje się jedynie wymioty. Zwiększa to nie tylko ryzyko błędnego rozpoznania, ale i niebezpieczeństwo dla ratowników. Jednocześnie udzielenie pierwszej pomocy w zatruciu czadem nie jest trudne, pod warunkiem przestrzegania zasad bezpieczeństwa. Aby mieć pewność, że w razie potrzeby wykona się odpowiednie czynności, warto skorzystać z możliwości, jakie dają specjalistyczne kursy pierwszej pomocy organizowane przez Centrum Ratownictwa. Ich uczestnicy zyskują nie tylko solidną porcję wiedzy teoretycznej, ale i liczne praktyczne umiejętności, pozwalające skutecznie pomagać w najczęściej występujących wypadkach i stanach nagłych – w tym również w zatruciu czadem.