Hipertermia, czyli przegrzanie organizmu

Z hipertermią mamy do czynienia, gdy temperatura głęboka wynosi powyżej 40°C i nie jest związana z gorączką lub zaburzeniami ośrodka termoregulacji, lecz jest skutkiem zwiększonego wytarzania ciepła, upośledzenia jego utraty lub związana z wpływem czynników zewnętrznych.

Postać klasyczna hipertermii może pojawić się w sytuacji, gdy temperatura powietrza jest długotrwale podwyższona (powyżej 35°C) u osób, które mogą mieć problem z wyeliminowaniem nadmiaru ciepła, zwłaszcza u osób starszych, z niewydolnością serca, przyjmujących leki przeciwcholinergiczne, diuretyki, β-blokery, a także u małych dzieci. Może też pojawić się w przypadku długotrwałego i nadmiernego wystawienia na działanie wysokiej temperatury np. podczas nierozważnego opalania.

Drugim rodzajem przegrzania jest hipertermia wysiłkowa, do której może dojść w wyniku nadmiernego wysiłku fizycznego przy ciepłej wilgotnej pogodzie i jednoczesnym ignorowaniu zaleceń co do uzupełniania płynów, czy też odpoczynku. Innymi przyczynami hipertermii mogą być też: odwodnienie, alkoholowy zespół abstynencyjny, reakcje na leki, zatrucia, uszkodzenia podwzgórza, czy też zaburzenia hormonalne.

W każdym przypadku hipertermia jest stanem groźnym, wymagającym interwencji medycznej, gdyż może wiązać się z zagrożeniem życia.

Co to jest udar cieplny i słoneczny?

Udar cieplny jest reakcją na przegrzanie, gdy organizm nie może odprowadzić ciepła. Ponieważ najczęściej reakcja taka pojawia się po nadmiernym wystawieniu na działanie słońca, mówi się też o udarze słonecznym, będącym specyficzną odmianą udaru cieplnego. Przyczyną udaru słonecznego jest więc przegrzanie od słońca, zwłaszcza gdy nie dopilnujemy podstawowych zasad: brak ochrony głowy i karku przed słońcem, przebywanie zbyt długo w pełnym słońcu i brak regularnego nawadniania.

Objawami udaru cieplnego są: zaczerwienienie twarzy, sucha i gorąca skóra, złe samopoczucie, silny ból głowy, splątanie, zaburzenia neurologiczne, zawroty głowy, możliwa utrata przytomności. Często towarzyszy odwodnienie i gorączka, nudności lub wymioty. Mogą pojawić się też oparzenia słoneczne.

Jeżeli pojawiają się objawy udaru słonecznego, chorego należy pilnie obserwować, schładzać i podawać mu dużą ilość płynów do picia, a jeżeli wystąpią objawy neurologiczne, w tym zaburzenia świadomości, należy udać się po pomoc medyczną.

Udar cieplny – postępowanie

Zgodnie z wytycznymi resuscytacji 2021 hipertermia jest jedną z odwracalnych przyczyn zatrzymania krążenia (4H, 4T). Oznacza to, że w przypadku NZK u osoby, u której podejrzewa się przegrzanie, należy doprowadzić do odwrócenia tego mechanizmu, a więc do ochłodzenia. Temperatura głęboka powyżej 40°C może doprowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych, a w konsekwencji do śmierci, jeżeli temperatura nie zostanie szybko obniżona.

Pomiar temperatury głębokiej w warunkach pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy powinien być wykonywany za pomocą termometru dousznego mierzącego temperaturę na błonie bębenkowej. Możliwe jest też wykorzystanie termometru doodbytniczego. Termometry na podczerwień mierzące temperaturę powierzchni skóry nie nadają się do pomiaru temperatury wewnętrznej.

Postępowanie w udarze cieplnym sprowadza się do szybkiego obniżenia temperatury. Najlepszy efekt osiąga się poprzez zanurzenie całego ciała w wodzie. Zalecenia ERC 2021 w zakresie chłodzenia w przypadku udaru cieplnego, jako pierwszą pomoc obejmują zanurzenie całego ciała od szyi w dół w zimnej wodzie 1°C-26°C aż do uzyskania temperatury głębokiej poniżej 39°C. W przypadku braku takiej możliwości należy zastosować inne, dostępne metody: przykładanie okładów z lodem w okolice dużych tętnic, stosowanie pryszniców z zimną wodą, zraszanie ciała, używanie zimnych kompresów lub hydrożeli.

W przypadku udaru cieplnego, w którym dochodzi do zaburzeń neurologicznych, pierwsza pomoc oprócz natychmiastowego chłodzenia, powinna obejmować także wezwanie pogotowia ratunkowego. W razie utraty przytomności należy utrzymywać drożność dróg oddechowych i kontrolować czynności życiowe, a w przypadku wystąpienia objawów NZK natychmiast rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Bibliografia: 1. Wytyczne resuscytacji 2021, Pierwsza pomoc, prc.krakow.pl (dostęp: 26.07.2021); 2. Ministerstwo zdrowia, Udar słoneczny, udar cieplny, przegrzanie cieplne, gov.pl (dostęp: 26.07.2021); 3. Jan Ciećkiewicz, Dorota Klimaszyk, Miłosz Jankowski, Hipertermia, mp.pl 6.08.2021, (dostęp: 26.07.2021); 4. DavidS.Jardine,MD, Choroba z przegrzania i udar cieplny, Pediatria po Dyplomie Vol.13 Nr1, Luty 2009